کبد به‌‌عنوان فعالترین غده بدن  بیش از 5000 عملکرد حیاتی را به‌عهده داشته ویکی از عوامل  تصفیه  خون از  میکروب‌ها  و خنثی  کننده  بسیاری  از مواد سمی  است .  در صورت التهاب و تورم کبد، هپاتیت  ایجاد  می‌شود  که  علل آن می‌تواند  داروها، الکل، ویروس‌ها و . . . باشد.

ویروس هپاتیت B یکی از جدی‌ترین انواع هپاتیت را سبب می‌شود. این بیماری شایع‌تر و 100 برابر مسری‌تر از ایدز می‌باشد. برآورد می‌شود که تا کنون بیش از دو میلیون نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند و هم‌اکنون حدود 350 میلیون نفر ناقل ویروس هستند. ناقلین ویروس منبع اصلی انتشار آن در جامعه می‌باشند.  بر اثر آمار به‌دست آمده، حدودا بیش از 2 میلیون نفر از جمعیت کشورمان ناقل هپاتیت B هستند که حدود یکصد هزار نفر سالیانه به علت این ویروس بیمار می‌شوند و از این تعداد حدود 5 ـ 4 هزار نفر فوت می‌کنند. حدود سیصد هزار نفر از این ناقلین،  مبتلا به هپاتیت مزمن نوع B بوده و نیازمند درمان و مراقبت پزشکی می‌باشند. مشکل عمده بهداشتی در رابطه با این بیماری این است که اکثر افراد آلوده تا مراحل آخر بیماری بدون علامت هستند و به همین دلیل به‌راحتی این ویروس را به نزدیکان خود منتقل می‌کنند.

هپاتیت عبارت است از التهاب کبد (جگر). هپاتیت علل متفاوتی دارد. الکل، بعضی از داروها، بعضی بیماریهای ارثی، میکروبها، انگلها، ویروس ها و بالاخره بیماریهای خود ایمنی ممکن است ایجاد هپاتیت کنند. ویروس ها شاید بیشتر از بقیه علل دیگر، ایجاد هپاتیت کنند. ویروسهای متعددی می توانند التهاب کبد بوجود آورند که مهمترین آنها ویروس هپاتیت A، ویروس هپاتیت B، ویروس هپاتیت C، ویروس هپاتیت D، ویروس هپاتیت E و ویروسهای دیگر را می توان نام برد.

هپاتیت ها را به دو گروه حاد و مزمن طبقه بندی می کنند. اصطلاح حاد نشان دهنده زمان بروز علائم و تداوم آنها است و نشان دهنده خطرناک بودن یک بیماری نیست. مثلا اگر علائم هپاتیت کمتر از 6 ماه از بین بروند و بیمار بهبودی کامل پیدا کند، هپاتیت را حاد می گوئیم و در صورتی که علائم هپاتیت بیش از 6 ماه ادامه یابد، هپاتیت را مزمن می گوئیم. هپاتیت های حاد معمولا به خودی خود بهبودی کامل می یابند و فقط درصد بسیار کمی از بیماران فوت می کنند. هپاتیت ناشی از ویروس های B یا C  را بیشتر می توان در  بیماران مزمن دید. هپاتیت های مزمن معمولا بهبودی کامل پیدا نمی کنند و سالها ادامه می یابند . اما  چنانچه خیلی پیشرفت کنند و کبد کاملاً آسیب دیده  و تخریب شود،  به بیماری سیروز کبدی تبدیل می شود. سیروز کبدی عوارض متنوع و خطرناکی دارد و امکان بهبود قطعی ندارد. گاهی برای بیماری سیروز پیشرفته کبدی، پیوند کبد انجام می دهند که این روش هم موفقیت صد در صد ندارد.  هپاتیت حاد ایجاد شده توسط ویروسهای ذکر شده درمان خاصی نداشته و بیماری خود به خود معمولا بعد از چند هفته بهبودی کامل می یابد. اگر هپاتیت حاد پس از 6 ماه بهبودی نیافت، مزمن شده و برای تعیین نوع و میزان آسیب رسیده به کبد بایستی نمونه برداری از کبد انجام گیرد. نمونه برداری از کبد با سوزن مخصوص در بیمارستان و با بی حسی موضعی انجام می شود.

تاریخچه

بقراط، بیماری عفونی را  که احتمالا " توسط هپاتیتهای  ویروس هپاتیت ایجاد  میشده،  در  بیش   از  2000 سال  قبل   توصیف   کرده‌  است . هپاتیت  به  فراوانی  در جمعیت‌های  ارتشی در جنگ ها  شیوع داشتهاست ، وخیلی از اوقات اهمیت آن همسان با وبا و طاعون، بعنوان علت پاندمی در اروپا  بوده  ‌است . در زمانهای  قدیم،  بیماری‌های  دیگر مثل  لپتوسپیروز،  تب  زرد و مالاریا  غیر قابل  تشخیص از هپاتیت  ویروسی  بوده است. مطالعاتی که در اوایل قرن حاضر صورت گرفت ، اشکال اپیدمیولوژیک یک هپاتیت‌عفونی رامعرفی  کرد. اولین گزارش از این هپاتیت بوسیله Lurman در سال 1855 داده شد. در 1926،  Flaum و همکاران، در سوئد  گزارشی دادند که  در آن به بیماران مبتلا به هپاتیت  اشاره شده بود که بوسیله سرنگهای‌آلوده و عفونی، به بیماری مبتلا شده بودند. در این کلینیک‌ها سرنگهایی که بطور ناکامل استریل شده بودند ، علت انتقال هپاتیت بوده اند.  در ابتدا دو عامل برای ایجاد هپاتیت ویروسی مطرح شد که HAV و HBV بودند . پیدا کردن آنتی‌ژن ویروسی (که‌اکنون HBsAG خوانده می‌شود). درخون بیماران با هپاتیت سرمی در 1960، وانتقال ویروس بهمین صورت در شمپانزه، اولین گام درشناسایی  ویروسی  بود که‌اکنون ویروس هپاتیت B نامیده‌می‌شود. با ویروسی که از مدفوع انسان مبتلا به هپاتیت ویروسی گرفته شده بود و پیدا کردن آنتی‌ژن ویروسی در مدفوع‌همین بیماران،  هپاتیت A نیز کشف  گردید.

  ویروس شناسی

ویروس هپاتیت B ویروس نسبتاَ مقاومی است وانتظار داریم روی سطوح محیطی (از قبیل مسواک، تیغ، سوزن، وسایل اسباب بازی، شیشه شیر بچه، ظروف غذاخوری، ابزار بیمارستان همچون اندوسکوپ و ابزار آزمایشگاهی) پایدار باقی بماند و در صورت تماس  با خراش های پوستی و غشاء  مخاطی  باعث انتقال بیماری شود. ویروس  هپاتیت B  در آب  جوش 100 درجه  سانتی  گراد به مدت 10 دقیقه، حرارت خشک 160 درجه  سانتی  گراد به  مدت دو  ساعت یا  اتوکلاو   121 درجه  سانتی   گراد  به  مدت   20 دقیقه  غیر  فعال  می شود. استفاده  از محلول هیپوکلریت سدیم 5/0 تا 1 درصد به مدت 20 دقیقه منجر به تخریب ساختار ژنی ویروس می گردد.

  مکانیسم عمل ویروس های عامل هپاتیت و ایمنی در مقابل آنها

روند بیماری به این شکل  است که ویروس ، با وارد شدن به داخل سلول های کبدی با استفاده از سیستم های زیستی سلول ،  اقدام به ساخت پروتئین ها و سایر ترکیبات خود می نماید و به این طریق تکثیر می یاید. سیستم ایمنی ،  سلولهای آلوده کبدی را تشخیص می دهد و به منظور نابود ساختن ویروس سلول را از بین می برد تا از این طریق ویروسهای درون آن نیز کشته شوند. بنابر این در واقع  آنچه باعث تخریب کبد می شود ،  دفاع و  سیستم ایمنی خود بیمار است که سعی در مبارزه با بیماری دارد. کشف آنتی بیوتیک های ضد باکتری یکی از جهش های علم پزشکی را رقم زد و با پیشرفت آنها بیماری های عفونی ناشی از باکتری ها دیگر مانند قبل به عنوان یک پدیده غیر قابل کنترل مطرح نیستند ،  و لی تلاش در زمینه کشف آنتی بیوتیک های موثر ضد ویروسی تا به حال به جز در چند مورد به نتایج موفقیت آمیز و قابل توجهی نرسیده است. لذا روشهای دیگری برای مقابله با ویروسها مورد توجه قرار گرفته اند. همان طور که می دانید ،  بدن به طور طبیعی علیه ویروسها واکنش نشان می دهد. از جمله ترکیباتی که در شکل گیری این پاسخ ایمنی نقش دارند اینتر فرونها می باشند. اینترفرونها از میانجی های سیستم ایمنی هستند که با تقویت دفاع سلولی توانایی نوعی از گلبولهای سفید موسوم به لنفوسیتهای T را در از بین بردن سلول های ناشناس و آلوده افزایش می دهند. 30 نوع اینترفرون وجود دارند که با نامهایی مثل اینترفرون آلفا، بتا و گاما نام گذاری شده اند و از بین آنها اینترفرون آلفا بیشترین تاثیر ضد ویروسی را  داراست. این ماده امروزه به طور مصنوعی قابل ساخت است و می توان آن را به عنوان یک دارو برای درمان  مبتلایان به هپاتیت ویروسی مزمن  تجویز کرد. نتایج این درمان تاکنون رضایت بخش بوده است. اما همانطور که عنوان شد ،  نابود ساختن ویروس به خرج کشتن سلولهای کبدی خودی صورت می گیرد . بنابراین اگر بیماری شدید بوده و تعداد زیادی از سلولهای کبدی آلوده باشند اینترفرون آلفا با تحریک سیستم ایمنی سبب از بین رفتن ناگهانی حجم قابل ملاحظه ای از کبد و ایجاد نوعی از هپاتیت خطرناک  می شود. برای پیشگیری از این رویداد در حال حاضر استفاده از این دارو محدود به افرادی است که بیماری به نسبت خفیف تری دارند که معمولا برای مدتی کمتر از 18 ماه به طول انجامیده است.

  علائم بیماری هپاتیت B

اکثر افرادی که هپاتیت B می‌گیرند علامت و یا شکایت مشخصی ندارند و در واقع مهم  ‌ترین علامت این بیماری بی‌علامتی ‌آن است. اما در برخی موارد علائمی شبیه آنفلانزا، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد شکم خفیف دارند و اکثر این افراد بدون آنکه از بیماری خود آگاه شوند، بهبودی پیدا می‌نمایند. لازم به ذکر است که افراد مبتلا ، بسته به این که مبتلا به کدام نوع هپاتیت باشند علائم بالینی متفاوت را بروز می دهند. هپاتیت B در بعضی افراد به‌طور مرموزانه پیشرفت کرده و در نهایت باعث سیروز و سرطان کبد می‌شود. بعضی افراد نیز پس از آنکه به ویروس آلوده شدند، بدون هیچ علامتی ناقل ویروس شده و می‌توانند آن را به دیگران انتقال دهند.

  راه‌های انتقال

ویروس هپاتیت B در خون و ترشحات فرد آلوده وجود داشته واز این طریق به افراد دیگر انتقال پیدا می‌کند. از جمله راه‌های انتقال عبارتند از :

?  از مادر آلوده به نوزاد خود در زمان تولد.

? دریافت خون و فرآورده‌های خونی آلوده.

 ?  تماس جنسی با فرد آلوده.

? استفاده از وسایل فرد آلوده.

?  وسایل دندان‌پزشکی و سوراخ کردن گوش با روش‌های غیربهداشتی.

?  استفاده مشترک از تیغ ریش‌تراش، ناخن‌گیر، مسواک و یا سرنگ آلوده و سابقه هپاتیت در خانواده و . . . . به‌یاد داشته باشید که هپاتیت B از حیوانات به انسان منتقل نمی‌شود و تماس‌های عادی و روزمره نظیر دست دادن، معاشرت کردن، در یک کلاس حضور داشتن و در یک مکان غذا خوردن، خطر انتقال بیماری را به‌دنبال ندارد. مبتلایان به هپاتیت B می‌توانند ازدواج کنند ولی قبل از ازدواج باید همسرشان بر علیه هپاتیت B واکسینه شود.  

عفونت از طریق عطسه، سرفه، غذا یا آب و استفاده از ظروف مشترک منتقل نمی شود و فرد مبتلا نباید از کارکردن و حضور در مدرسه، مهد کودک ومکان های دسته جمعی منع شود.

گروههای در معرض خطر ابتلا به هپاتیت:

-        معتادان تزریقی (درحال حاضر شایعترین عامل خطر ساز محسوب می شود.)

-        دریافت کنندگان خون، فاکتورهای انعقادی و فرآورده های خونی آلوده.

 -     دریافت کنندگان پیوند اعضاء.

 -      بیماران همودیالیزی.

 -      کارکنان مراکز بهداشتی-درمانی.

-      افرادی که رفتار جنسی پرخطردارند..

 -      کودک متولد شده از مادر آلوده (بویژه اگر مادر مبتلا به عفونت همزمان با HIV باشد.)

افرادی که مواد مخدر تزریق کرده اند حتی اگر سالها پیش و فقط یک بار تزریق کرده باشند، در معرض خطر بالای HCV قرار دارند. عفونت HCV به سرعت پس از تزریق ماده مخدر و در اثر اشتراک سرنگ، سرسوزن وسایر ادوات مربوط به مصرف مواد مخدر، بین افراد منتشر می شود.

 هپاتیت C به آسانی توسط دفاع ایمنی میزبان سرکوب  نمی شود و درصورت مزمن شدن با درجات مختلف پیشرفت کرده وعوارض متعددی را ایجاد می کند.

پیشگیری از هپاتیت B

1ـ از تماس با خون آلوده خودداری شود.

2ـ از لوازم شخصی مانند ریش‌تراش، تیغ، ناخن‌گیر، حوله و . . . به‌طور مشترک استفاده نکنید.

3ـ از حجامت، خال‌کوبی، سوراخ‌کردن گوش و طب سوزنی با روش‌های غیربهداشتی خودداری کنید.

4ـ با واکسیناسیون به‌موقع از ابتلای کودک خود به هپاتیت جلوگیری نمایید.

5ـ در صورتی‌که در خانواده شما فرد مبتلا به هپاتیت وجود دارد حتما افراد خانواده را واکسینه نمایید.

6ـ مبتلایان به هپاتیت B برای درمان و کنترل بیماری خود به پزشک متخصص مراجعه نمایند.

7ـ خانم‌هایی که در زمان ازدواج واکسن هپاتیت B را نزده‌اند و قصد دارند باردار شوند، از پزشک خود درخواست نمایند تا وجود آلودگی با ویروس هپاتیت را در آنها بررسی نمایند و در صورت آلوده بودن مادر، با تزریق واکسن و ایمونوگلوبولین اختصاصی از سرایت این ویروس به نوزاد پیشگیری کنند.

آیا برای هپاتیت B واکسن وجود دارد؟

از سال 1372 طبق دستورالعمل کشوری کلیه نوزادان به دنیا آمده واکسن هپاتیت B را دریافت می کنند،  بنابر این نیازی به واکسیناسیون مجدد این کودکان نیست. افرادی که واکسیناسیون هپاتیت دریافت نکرده اند و در گروههای پرخطر(افرادی که تماس جنسی خطر ساز دارند، کارکنان مراکز بهداشتی-درمانی، دریافت کنندگان خون وفرآورده های آن، همودیالیزی ها، فرزندان بدنیا آمده از مادران مبتلا و خانواده فرد مبتلا به هپاتیتB مزمن) قرار دارند به انجام واکسیناسیون توصیه  می شوند. واکسن هپاتیت در سه نوبت به فواصل 0-1 و 6  ماه انجام می شود. در اکثریت افراد پس از دریافت واکسن،  پاسخ ایمنی مناسب ایجاد می شود. درگروههای پرخطر توصیه به سنجش تیتر آنتی بادی یک تا دو ماه پس از آخرین نوبت واکسن می شود تا وضعیت ایمنی فرد مورد سنجش قرار گیرد. در صورتی که تیتر HBS Ag بدنبال واکسیناسیون افزایش نیافته باشد حتماَ با پزشک در خصوص تکرار واکسیناسیون باید مشورت شود. واکسن هپاتیت B یکی از مؤثرترین و ایمن ترین واکسن ها می باشد بنابر این انجام آن به کلیه افرادی که در معرض خطر ابتلا به هپاتیت B قرار دارند، توصیه  می شود. علاوه برآن، ایمونوگلوبولین هپاتیت B نیز وجود دارد که در موارد خاصی (از قبیل فرو رفتن سوزن آلوده به بدن و فرزندان متولد شده از مادران مبتلا به هپاتیت B) کاربرد دارد.

درمان

هیچگونه درمان شناخته شده ای برای هپاتیت در مرحله حاد آن وجود ندارد و تنها محدودیت نسبی فعالیت بدنی، رژیم غذایی منتاسب با ذائقه و تحمل بیمار توصیه می شود. درموارد مزمن بیماری با نظر پزشک معالج ممکن است از داروهای متعددی از جمله اینترفرون استفاده شود. باید توجه داشت که همه انواع هپاتیت نیاز به درمان ندارد و مواردلازم برای  درمان با نظر پزشک متخصص تعیین می شوند.

روشهای تشخیص آزمایشگاهی

?شناسایی ویروس هپاتیت به روش الایزا با کمک آنتی بادی های ضد ویروسی HCV.

 مثبت بودن این تست نشان می دهد که شاید فرد به هپاتیت C× آلوده باشد ولی بین عفونت حاد یا مزمن افتراق نمی دهد. بعد از مثبت شدن الایزا انجام تست های تأییدی لازم است.

 منفی شدن الایزا یعنی یا فرد آلوده نیست، یا× در اوایل سیر بیماری بوده و هنوز آنتی بادی ایجاد نشده است.

توجه: اگر فرد دارای سابقه تماس با HCV باشد یا دارای خطر بالای ابتلا به HCV باشد ولی آزمایش او منفی باشد باید شش ماه بعد آزمایش تکرار شود.

? ریبا : آزمون تکمیلی است که در کلیه افرادی که آزمایش الایزا مثبت دارند، باید انجام شود. این تست نسبت به الایزا اختصاصی تر می باشد.

? PCR : حساسترین آزمایش های تشخیص هپاتیت C می باشند. اساس آنها شناسایی RNA ویروس می باشد. این تست ها 2-1 هفته پس از تماس و هفته ها قبل از افزایش آنزیم های کبدی و آنتی بادی ضد ویروس قابل بررسی می باشد.

? بیوپسی کبد : نمونه گیری از کبد در موارد اثبات تشخیص هپاتیت C ، رد سایر علل هپاتیت، تعیین شدت بیماری کبد و تعیین نتیجه درمان و پیش آگهی بیماری کاربرد دارد.

لینک های طلایی :