گروه گزارش: جایگاه ویژه و بنیادین آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان، تأثیرپذیری ماندگار و ژرف شخصیت انسان از آموخته‌های دوران کودکی، همگان به ویژه والدین و مربیان را برمی‌انگیزد تا گام‌هایی استوار در عرصه تربیت فرزندانمان برداریم.

بر این اساس و بر اساس رسالت آموزش و پرورش و مأموریت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ مستقلی به منظور ساماندهی و توسعه آموزش قرآن دوره پیش دبستانی در سطح کشور تنظیم و به تصویب شورای عالی وزارت آموزش و پرورش رسیده است.

با توجه به سیاست کلی نظام آموزشی مبنی بر بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بومی و استانی، تولید محتوای آموزشی در دوره پیش دبستانی به استان‌ها واگذار گردیده است از این رو این برنامه مبنای تولید محتوا برای دست‌اندرکاران است. گزارش زیر به رویکرد، اهداف و جزئیات بیشتر این طرح می‌پردازد.

رویکرد

رویکرد برنامه قرآن در دوره پیش دبستانی «انس کودک با قرآن کریم و علاقه به یادگیری آن» است. این رویکرد با توجه به مبنای تعلیم و تربیت اسلامی و برنامه درسی دوره پیش دبستانی (شکوفایی فطرت الهی) انتخاب شده است. با توجه به این رویکرد هر نوع یاددهی و یادگیری براساس علاقه و پذیرش کودک بوده و از اجبار و تحمیل به دور است.

براین اساس هر فعالیتی که زمینه آشنایی، علاقه و ارتباط کودک را با قرآن کریم فراهم آورد و موجب علاقه او به قرآن و یادگیری آن شود، انس با قرآن در دوره پیش دبستانی محسوب می‌شود. این امر می‌تواند از طریق گوش دادن به قرائت قرآن و الگوگیری از آن، حفظ برخی از سوره‌ها و آیات، خواندن قرآن، آشنایی با برخی از داستان‌ها و معنای آیات متناسب با درک کودک در قالب فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری پیش دبستانی طراحی شود به شرط آن که این فعالیت‌ها در چارچوب اصول مندرج در این برنامه باشد.

قابل ذکر است انجام این فعالیت‌های قرآنی لزوما به معنای رسیدن به حد خاصی از یادگیری نیست، بلکه زمینه‌ساز علاقه کودک به قرآن کریم و یادگیری آن است.

هدف از این طرح؛ علاقه به قرآن کریم و یادگیری آن

این هدف در قالب فعالیت‌های متنوع و جذاب یاددهی ـ یادگیری دوره پیش دبستانی و در قلمروهای زیر محقق می‌شود.

الف ـ علاقه به شنیدن قرائت زیبا و جذاب آیات قرآن کریم

علاقه به شرکت در جمع‌خوانی‌ سوره‌های کوتاه قرآن و سعی در تقلید از قرائت زیبای آن

ب ـ علاقه به حفظ برخی آیات و سوره‌های کوتاه قرآن کریم

حفظ برخی سوره‌هایی که دارای آیات ساده، موزون و کوتاه است؛ مانند: سوره‌های توحید، کوثر، ناس، عصر، نصر، حد، فلق، قدر

حفظ برخی از عبارات و آیاتی که دارای ترکیب‌های ساده، روان، موزون و کوتاه باشد (حدود 5 کلمه).

ج ـ آشنایی با برخی از آموزه‌های قرآنی

آشنایی با برخی از آموزه‌های اخلاقی و رفتاری از قرآن کریم یا درباره قرآن کریم

آشنایی با برخی از صفات خدا مانند مهربانی، بخشندگی، توانایی در قالب آموزه‌های قرآنی مانند: احترام به قرآن، نیکی به والدین و دیگران، بهداشت، مهربانی و خوش رفتاری

آشنایی به حفظ اشعار و سرودهای قرآنی

5- علاقه به شنیدن برخی از داستان‌های قرآنی

آشنایی با برخی از داستان‌های قرآن کریم

آشنایی با داستان‌هایی درباره قرآن کریم یا آموزه‌های قرآنی

هــ ـ علاقه به یادگیری خواندن قرآن کریم

علاقه به خواندن کلمات، عبارات و آیات ساده و کوتاه قرآن کریم

فعالیت‌های یاددهی قرآن کریم در قلمروهای فوق، زمینه‌ساز انس و علاقه به قرآن کریم است. انس با قرآن، محصول علاقه و ارتباط مستمر با آن است که به تدریج حاصل می‌شود. کودکان با توجه به ویژگی‌های فردی و استعدادهای ذهنی خود به بخشی از این توانایی‌ها دست می‌یابند؛ از این رو، هر نوع آموزش به کودکان از الزام و اجبار به دور بوده و دستیابی به حد خاصی از یادگیری مورد نظر نیست.

اصول حاکم بر برنامه

1-برنامه‌های قرآن کریم باید لذت‌بخش و زمینه‌ساز علاقه‌مندی کودک به قرآن باشد.

2-پیام‌ها و آموزه‌های قرآنی باید متناسب با سن کودک انتخاب شود.

3-برنامه قرآن کریم دوره پیش‌دبستانی باید مبتنی بر ظرفیت و توانایی کودک باشد.

4-در برنامه‌ قرآن کریم باید بر جنبه‌های رحمت و لطف الهی تأکید شود.

5-برنامه قرآن مبتنی بر دستورات الهی و سنت معصومین(ع) است.

6-برنامه قرآن کریم دوره پیش دبستانی باید مطابق رغبت و علاقه‌ او بوده و از هرگونه الزام و اجبار به دور باشد.

7-هر نوع برنامه قرآنی باید در قالب فعالیت‌های جذاب یاددهی ــ یادگیری پیش دبستانی عرضه شود.

8-برنامه قرآن کریم دوره پیش دبستانی باید در راستای هدف و در چارچوب برنامه درسی دوره پیش دبستانی باشد.

9-برنامه قرآن کریم دوره پیش دبستانی نباید در تعارض با برنامه رسمی آموزش دوره ابتدایی باشد.

10-ارزشیابی باید، به منظور سنجش میزان دستیابی به اهداف برنامه بوده و از شیوه‌های اضطراب آور، مقایسه کودکان با یکدیگر و نیز انتظار رسیدن همه کودکان به حد خاصی از یادگیری به دور باشد.

11-در فرایند یاددهی ــ یادگیری به نقش الگو بودن مربی توجه شود، به نحوی که نتیجه انس با قرآن کریم در رفتار مربی تبلور داشته باشد.

روش ارائه فعالیت‌های قرآنی در پیش دبستانی

برنامه قرآن کریم در دوره پیش دبستانی با «روش تلفیقی» ارائه می‌شود؛ این روش بر گرفته از برنامه‌های مختلف قرآن کریم مانند حفظ، آموزه‌ها، داستان‌ها و خواندن است، تا از این طریق به تحقق رویکرد هدف برنامه منجر گردد. این روش‌ها براساس فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری پش دبستانی در قالب بازی، قصه، شعر، نقاشی، کاردستی، نمایش خلاق، گردش علمی، بحث و گفت‌وگو، مشاهده و آزمایش طراحی و ارائه می‌شود.

ارزشیابی

در ارزش‌یابی برنامه انس با قرآن کریم علاوه بر رعایت اصول و نکات مندرج در راهنمایی برنامه دوره پیش‌دبستانی توجه به نکات زیر لازم است.

1- باتوجه به رویکرد این برنامه یعنی «انس با قرآن کریم و علاقه به یادگیری آن» و همچنین اصول حاکم بر آن رسیدن به حد معینی از یادگیری محتوای آموزشی به مدنظر نیست. از این رو دستیابی کودک به هر میزان از یادگیری محتوای ارائه شده مطلوب و مورد قبول است. این مهم باید مورد توجه مربیان و والدین قرار گیرد.

2-عملکرد کودک را نباید با عملکرد کودک دیگر مقایسه کرد و رفتار هر کودک تنها با رفتار گذشته خودش قابل مقایسه است؛ بنابراین باتوجه به اصول و اهداف برنامه، دستیابی کودک به حد معینی از یادگیری مورد انتظار نیست.

3-ارزشیابی به منظور ارائه گزارش به اولیاء در راستای همکاری و هماهنگی بیشتر آن‌هاست.

ویژگی‌های مربیان پیش دبستانی

از آنجا که تمام فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری مربوط به آموزش قرآن و سایر واحدهای یاددهی توسط یک مربی در دوره پیش دبستانی انجام می‌شود، از این رو مربی علاوه بر صلاحیت‌های عمومی از منظر برنامه انس با قرآن کریم باید واجد ویژگی‌های زیر باشد.

از سواد قرآنی(برخورداری از توانایی روان‌خوانی، درک معنای عبارات و آیات ساده و پرکاربرد قرآن کریم، انس و ارتباط مستمر و دائمی با آن) برخوردار باشد.

به انجام برنامه قرآن در دوره پیش دبستانی علاقه‌مند باشد.

با عناصر راهنمایی تفصیلی «برنامه قرآن» طی گذراندن دوره مربوط آشنا شده باشد.

توانایی نسبی در طراحی واحدهای کار قرآن دوره پیش دبستانی داشته باشد.

از مهارت کافی در یاددهی با روش تلفیقی از موضوعات حفظ، آموزه‌ها، داستان‌ها و خواندن قرآن کریم طی گذراندن دوره مربوط برخوردار باشد.

طرح آموزش قرآن پیش‌دبستانی قبل از ماه مبارک رمضان امسال در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شده است، طرحی که تعداد اعضای رسمی آن 15 نفر و وزیر آموزش و پرورش، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، معاونان وزارت آموزش و پرورش، مدیر کل دفتر تحقیقات و برنامه‌ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش و سه نفر از صاحب نظران در مسایل آموزش و پرورش کشور به انتخاب وزیر آموزش و پرورش از اعضای آن هستند.

اعضای افتخاری 10 نفر هستند و به پیشنهاد رئیس شورا و تصویب شورای عالی آموزش و پرورش برای استفاده از نظرات و تخصص آنان به تدریج برای عضویت در شورا دعوت می‌شوند.

طرح آموزش قرآن دوره پیش‌دبستانی در بوته آزمون

به هر شکل، طرح مذکور اگر چه بدون هیچ سابقه و پیشینه نیست و آموزش قرآن پیش‌دبستانی سابقه دیرینه‌ای در کشور دارد و بسیاری از مراکز قرآنی عمده آموزششان در این رده سنی است اما از آنجا اهمیت دوچندانی یافته است که قصد دارد به شیوه‌ای علمی و محققانه‌تری به این حوزه بپردازد، از این رو موفقیت یا عدم موفقیت این طرح، می‌تواند نقش مهم و تعیین‌کننده در ارتقاء قرآنی آینده جامعه و رشد فضای فرهنگی در قالبی قرآنی داشته باشد.

بر این اساس، طرح مذکور خواسته یا ناخواسته در بوته آزمون قرار گرفته است تا خود، همچنین طراحان آن را که ماحصل دیدگاه‌های کارشناسی آنان است بیازماید البته نمی‌توان و نباید نقش مجریان طرح به ویژه مراکز قرآنی خصوصی را که آموزش پیش‌دبستانی از عمده فعالیت آنان است، انکار کرد. اکنون باید منتظر ماند و دید این طرح چگونه از آزمون بیرون خواهد آمد.

آقای علی فرج‌زاده