یک سنجاب خاکستری در حالی که دم پرپشت و زیبایش را تکان می دهد، با صدای تهدیدآمیزی به سنجاب دیگری که در آن حوالی برای یافتن غذا در تکاپوست، هشدار می دهد.
این صحنه، یکی از منظره های عادی در یک روز بهاری در کالج همپشایر است، با این تفاوت که این حیوان جونده کوچک که مرزهای قلمرواش را به دیگران اعلام می کند، انرژی مورد نیازش را از باتری تامین می کند نه از خوردن بلوط. چند محقق از فاصله چند متری با استفاده از لپ تاپ و دوربین این سنجاب روباتی را هدایت می کنند. این سنجاب روباتی که «راکی» نام دارد، رفته رفته جای خود را در میان جمع سنجاب های زنده باز می کند. سارا پارتان استادیار «رفتارشناسی جانوران» در همپشایر امیدوار است راکی بتواند با گرفتن تصویرهای دقیق و نزدیک از سنجاب های زنده در طبیعت، در کشف شیوه های ارتباطی سنجاب ها، رفتارهای اجتماعی و غرایز این حیوانات برای بقای نسل خود، به گروه او کمک کند. در حال حاضر علاوه بر راکی، حیوانات روباتیک زیادی در سراسر جهان به محققان کمک می کنند تا بتوانند حیوانات را به جای آزمایشگاه در زیستگاه های طبیعی شان تحت نظر داشته باشند.
این تحقیقات می تواند به پژوهشگران یاری دهد از نحوه زیست دسته جمعی حیوانات، مقابله با رقیبان و هشدار به متحدان در مورد خطرات احتمالی درک بهتری پیدا کنند. محققان می گویند این تحقیق ممکن است برخی از رفتارهای مشابه انسان را که جنبه غریزی دارند، مشخص کند.
استفاده از موجودات مصنوعی برای رخنه کردن به داخل گروه های حیوانات به قدری جدید است که شمار شرکت هایی که این قبیل ابزار را می سازند یا به محققان می فروشند بسیار کم است. حرکت های راکی توسط برنامه های رایانه یی کنترل می شود و بلندگوهای کوچک کار گذاشته شده درون آنها، صداهایی را پخش می کند که پارتان نوار صوتی آن را از کتابخانه اصوات حیوانات در دانشگاه کرنل خریده است. روزی پارتان به همراه مایا کنراد 20ساله و اندرو فالمر 19ساله، راکی را برای آزمایش در محیط طبیعی به هوای آزاد بردند و آن را در محلی نزدیک به سنجاب های واقعی قرار دادند. راکی روی یک تخته قرار گرفت و یک پوشش استتاری آن را از نظرها پنهان می کرد و یک سیم آن را به لپ تاپ محققان مرتبط می ساخت. با فعال شدن برنامه کامپیوتر، پوشش استتاری از هم باز شد و راکی به اجرای چند برنامه پی درپی پرداخت که شامل تکان دادن دم، پارس کردن و دیگر حرکاتی بود که سنجاب ها آن را به عنوان هشدار در مورد احتمال نزدیک بودن خطر می شناسند.
پارتان گفت موفق ترین آزمایش ها وقتی است که سنجاب های واقعی حرکات عادی خود را متوقف می کنند تا ببینند خطر از چه جانبی آنها را تهدید می کند، از درخت بالامی روند یا رفتارهای دیگری انجام می دهند که نشان می دهد علائم ارسال شده را دریافتند. وی گفت: «ما منتظر مشاهده یک رفتار برای کاستن خطر هستیم.» و توضیح داد اگر بعد از شنیدن صداهای راکی، سنجابی روی دو پا بجهد و بی حرکت بماند و چشمانش دور تا دور محیط را جست وجو کند، این واکنشی است که ما آن را یک واکنش قابل تشخیص تلقی می کنیم.
آنان می خواهند دریابند آیا سنجاب ها بیشتر نسبت به صداهای راکی واکنش نشان می دهند یا نسبت به حرکات یا نسبت به ترکیبی از این دو عامل یا به قول پژوهشگران «علائم چند مودالی». یک فایده دیگر حیوانات روباتی آن است که به محققان کمک می کند دریابند یک گونه جانوری را تا چه حد می توان از غریزه بقای خود دور کرد. برای مثال محققان دانشگاه آزاد بروکسل دریافتند سوسک های مصنوعی که به فرمون (همان ماده شیمیایی که بوی حیوان آشنا را به مشام دیگر حیوانات آن گونه می رساند) آغشته شده بودند، به قدری در میان دیگر سوسک ها پذیرفته شدند، که سوسک های واقعی ناچار شدند از نقاط تاریکی که در آنها پناه گرفته بودند، خارج شوند و به ناچار در نور قرار گیرند.
از دیرباز در امر تحقیق دو مساله در مقابل هم قرار داشته است: امتیاز بوم شناختی تحقیق در شرایط طبیعی در مقابل بررسی در شرایط آزمایشگاهی که در آن محیط می توان تمامی عوامل موثر را کنترل کرد.
دماس می گوید اکنون با استفاده از حیوانات مصنوعی در محیط طبیعی، محققان می توانند گام های تازه یی در کار تحقیق بردارند. به گفته پژوهشگران کاربرد و درجه تاثیر استفاده از حیوانات مصنوعی در تحقیق، به میزان هوش، بزرگی و کوچکی، قدرت بینایی و بویایی حیوانات طبیعی هم گونه با حیوان مصنوعی بستگی دارد. جک برادبری استاد پرنده شناسی دانشگاه کرنل می گوید هر قدر حیوان بزرگ تر و پیچیده تر باشد، ساختن روبات مناسبی که بتواند با دقت، علائم و حرکات حیوان را تقلید کند و ویژگی های دقیق ظاهری آن را داشته باشد، دشوارتر می شود. برادبری تاکنون در ارتباط با حیوانات آزمایش های گسترده و متنوعی انجام داده است که از تقلید صدای طوطی های وحشی گرفته تا بررسی نحوه جفت یابی حلزون های دریایی دوجنسیتی را شامل می شود.
او در تحقیقات خود از روبات استفاده نمی کند، اما صداهای ساختگی یا ضبط شده را از بلندگوهایی که در میان بوته ها پنهان شده اند پخش می کند تا اثر آنها را روی حیواناتی که در طبیعت زندگی می کنند، مشاهده کند. او گفت: «طوطی های وحشی نسبتاً باهوش هستند، ولی محققان توانستند ساعت ها با آنها تعامل داشته باشند.» طوطی ها با شنیدن صدا به جنگل می آیند و به اطراف نگاه می کنند، بی آنکه اثری از آنها ببینند با این حال همچنان سعی می کنند با طوطیانی که گمان می کنند در همین گوشه و کنار پنهان شده باشند، ارتباط برقرار کنند. این پژوهشگر گفت: از نقطه نظر یک دانشمند، مساله این است که آیا می توان با استفاده از روبات، پاسخ پرسشی را پیدا کرد که بدون آن این کار غیرممکن است؟
جزیـــــره اســـــرار آمیــــــز دانــش