در دهه های قبل از 1340 ساکنین سوزمه قلعه به روش سنتی معمولا درمساجد به یادگیری دروس دینی مشغول بودند. با تاسیس حوزه علمیه سوزمه قلعه که یکی از افتخارات سوزمه قلعه میباشد توسط استاد شهید حجتالاسلام محمد اسحاق (اخوند) تاسیس شد در دهه 1340از طرف دولت وقت اولین مکتب ابتدایی در سوزمه قلعه تاسیس گردید، با گشترش ان در دهه 1350 صدها نوجوان وجوان جذب مکتب شدند . دوره تحصیلی از سه سال به هشت سال ارتقا یافت. در سال 1357 ،پس از کودتای مارکسیستها در افغانستان به تدریج تمام مراکزعلمی تعطیل شدند. البته مجاهدین سوزمه قلعه در حین مبارزات خود علیه کمونیست ها فعالیتهای اموزشی تربیتی منظمی را به صورت سیار ودایر نمودن کلاسهای موقت انجام میدادند. در مورد سوزمه قلعه دو کتاب به چاپ رسیده (1) سوزمه قلعه در مسیر جهاد وهجرت در مورداتفاقات،حوادث وخاطرات مردم سوزمه قلعه در زمان جهاد با کمونیستها وحاطرات در مسیر هجرت میباشد (2)کتاب سوزمه قلعه در مسیر شهادت خاطرات وزندگینامه شهدای سوزمه قلعه میباشد . در مورد این دو کتاب لازم به ذکر است که یکی از افتخارات مردم سوزمه قلعه قوم بلوچ (بروتی) این است که در جنگهای بین تنظیمی افغانستان شرکت نکرده واز این نظر مایه مباحات وافتخار میباشد.وتمام مطالب این دو کتاب وشهدای ان در زمان مبارزه با شوروی ودولت دست نشانده ان می باشد. خوشبختانه مردمی که از سوزمه قلعه به خارج مهاجر شده اند دارای درصد بالای با سواد میباشد.
جزیـــــره اســـــرار آمیــــــز دانــش